Het oorzakelijk model
Nederland heeft een heel goede gezondheidszorg. Maar ondanks dat, is er een steeds groter wordende groep mensen met aanhoudende lichamelijke (pijn)klachten die niet of onvoldoende kunnen worden verklaard. We spreken dan over mensen met SOLK. Deze mensen kunnen worden begeleid en behandeld via verschillende modellen.
De gangbare benadering van SOLK
Mensen met SOLK worden meestal begeleid en behandeld volgens het Gevolgenmodel. Kernelementen hiervan zijn:
- De oorzaak van de klachten is onbekend
- Patiënten moeten leren leven met hun klachten
- Behandelaars proberen patiënten daar zo goed mogelijk in te begeleiden
Een andere visie: het oorzakelijk model
Wanneer echter vanuit een andere zienswijze naar mensen met SOLK wordt gekeken, vanuit het oorzakelijk model, zijn deze medisch onverklaarde klachten vaak wel verklaarbaar, en veelal ook oplosbaar. Mensen blijven niet chronisch ziek, maar kunnen écht herstellen.
De kern van deze andere zienswijze is dat onbewuste, verdrongen emoties, stress of trauma de belangrijkste oorzaak zijn van het ontstaan en in stand houden van onbegrepen lichamelijke klachten.
Het oorzakelijk model biedt een verklaring voor het ontstaan en voortduren van onbegrepen lichamelijke klachten. Kort samengevat:
- Onbewuste, verdrongen emoties zijn de belangrijkste oorzaak van medisch onverklaarde lichamelijke klachten
- Mensen worden begeleid in het bewust maken, voelen en verwerken van deze emoties (zie behandeladvies)
- Daarnaast is er ook aandacht voor andere meespelende factoren, zoals cognitie, gedrag, omgeving en gevolgen
- Klachten verdwijnen, mensen worden beter
Dit gedachtegoed is gebaseerd op recente inzichten uit (neuro) wetenschappelijk onderzoek, veelal uit Amerika, kennis en ervaring van artsen en (zorg)professionals, en op talloze succesvolle herstelverhalen van ex-patiënten.
Het verdringen van emoties; de voornaamste oorzaak
Onbegrepen lichamelijke klachten ontstaan door de combinatie van drie factoren:
- Een situatie waarbij emotie (onbewust) wordt verdrongen
- Karaktereigenschappen
- Lading vanuit het verleden
Verdrongen emoties
Rondom de start van een onbegrepen lichamelijke klacht is vaak sprake van een onprettige situatie of gebeurtenis die spanning, stress of negatieve emoties oproept. Wanneer de (onbewuste) frustratie hierover niet wordt ervaren of geuit, wordt deze verdrongen, met mogelijk fysieke klachten tot gevolg. Dit geldt ook voor verdrongen gevoelens van angst, zelfkritiek, schuld, schaamte of verdriet.
Karakter eigenschappen
Bepaalde karaktereigenschappen zorgen ervoor dat de emmer met ingehouden frustratie nauwelijks wordt geleegd en blijft vollopen. Voorbeelden van dergelijke eigenschappen zijn: jezelf wegcijferen, het graag goed willen doen, perfectionisme, conflicten vermijden, boosheid inslikken enz. Mensen die chronische (pijn)klachten ontwikkelen, zijn vaak mensen die het goed willen doen, en aardig gevonden willen worden.
Lading vanuit het verleden
Vaak speelt bij chronische (pijn)klachten een lading vanuit het verleden mee. De situatie die rondom de start van de klacht als onprettig wordt ervaren, is in het verleden al (vele malen) voorgekomen. De onprettige situatie in het heden, is als het ware de druppel die de emmer vol ingehouden frustratie, boosheid of angst uit het verleden doet overlopen.
De lading vanuit het verleden gaat vaak terug tot de kindertijd. Velen van ons hebben zich als kind afgewezen en alleen gevoeld. Onverwerkte pijn uit de kindertijd kan ertoe leiden dat we als volwassene grote emotionele behoeften of verwachtingen hebben. Behoeften aan waardering. Behoeften om goed en aardig gevonden te worden. Behoefte om gezien te worden en dat de ander aandacht heeft voor onze gevoelens. Grote emotionele behoeften kunnen leiden tot een grote verwachting of eis dat anderen deze gaan vervullen. Wanneer anderen hier niet aan voldoen, kan zich innerlijk frustratie ontwikkelen. Indien deze frustratie verdrongen wordt, neemt de kans op het ontstaan van lichamelijke klachten sterk toe.
Vicieuze cirkels van angst, frustratie en machteloosheid
Naarmate een (pijn)klacht langer aanwezig is, kan de klacht door verschillende vicieuze cirkels verder versterkt worden en daardoor hardnekkig in stand worden gehouden:
- Het blijven zoeken naar een lichamelijke verklaring terwijl deze uitblijft, resulteert vaak in frustratie of machteloosheid. Er is gebrek aan regie en toename van angst met meer pijn als gevolg.
- Mensen hebben vaak onjuiste gedachten over de (pijn)klacht. Zoals: ‘Ik heb al zolang pijn, er moet wel iets mis zijn met mijn lichaam.’ Deze overtuigingen kunnen resulteren in meer angst en dus meer pijn.
- Veel mensen zijn bang dat hun (pijn)klacht erger zal worden of nooit meer zal overgaan. Hierachter schuilt vaak een specifieke persoonlijke angst, bijvoorbeeld angst om afhankelijk te worden van anderen.
- Ook kan de klacht versterkt worden doordat in beweging komen wordt vermeden, uit angst voor toename van pijn of andere symptomen. In de hersenen kunnen bepaalde activiteiten verbonden raken met het ervaren van pijn. Dit noemt men conditionering.
- Sommige mensen ervaren geen angst, maar eerder frustratie of machteloosheid bij hun klachten. Zo kunnen vicieuze cirkels ontstaan van pijn en frustratie, of van pijn en machteloosheid.
Als zorgverlener kun je je patiënt begeleiden bij het oplossen van alle factoren. Voor een handvat zie het behandeladvies